Өткен жылы Қазақстанның ішкі істер органдары тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу, әйелдер мен балаларды қорғау, жасөспірімдер арасындағы қылмыспен күрес және жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету сияқты бірқатар негізгі бағыт бойынша жұмысын едәуір күшейтті.
ІІМ мен ТЖ жүйесін реформалау шеңберінде нормативтік құжаттарда және заңнамадағы өзгерістерде көрсетілген жұмыстың жаңа әдістері енгізілді.
Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу
Ішкі істер министрлігі жұмысының басты бағыттарының бірі – тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу. 2024 жылы полицияға тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы 100 мыңға жуық хабарлама келіп түскен. Бұған жауап ретінде шаралар: оның ішінде 72 мың қорғау нұсқамасы, сондай-ақ 16 мың жағдай бойынша сот шешімдері қабылданды.
Сондай-ақ зорлық-зомбылық құрбандарына арналған дағдарыс орталықтарына айтарлықтай көңіл бөлінеді. Бүгінде елімізде осындай 69 орталық жұмыс істейді, оған жыл басынан бері 5,5 мың әйел, оның ішінде 3,7 мыңы балалары бар ана жүгінген. Ішкі істер министрлігі күш-жігерінің нәтижесінде соңғы 5 жылда әйелдер құқығына қол сұғатын қылмыстар саны екі есеге, атап айтқанда, зорлық-зомбылық қылмыстары 37,9%-ға, оның ішінде кісі өлтіру 49,3%-ға және ауыр дене жарақатын салу 8,7%-ға қысқарды.
Балалар құқығын қорғау және жасөспірімдер арасындағы қылмыстың алдын алу
Балалар құқықтарын қорғау және кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың алдын алу саласында да айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізілді. Биыл 12 мыңнан астам профилактикалық іс-шара өткізілді. Балаларды қорғау мақсатында еліміздегі әрбір мектепке ювеналды полиция қызметкерлері бекітіліп, олар тұрақты түрде бала құқығы бойынша сабақтар өткізеді және қылмыс жасауға бейім балаларды анықтайды. Оқу орындарында осыған орай 94 мыңнан астам іс-шара ұйымдастырылды.
Сонымен қатар жыл басынан бері 35 мыңнан астам заңсыз интернет-ресурс, оның ішінде суицид пен зорлық-зомбылықты насихаттайтын 127 сайт анықталды. Алдын алу шараларының нәтижесінде жасөспірімдер қылмысының саны 6%-ға төмендеді. Кәмелетке толмағандар жасаған кісі өлтіру 29%-ға, ұрлық 19%-ға, тонау 15%-ға төмендеген.
Әйелдер мен балалар құқығын қорғауға арналған жаңа заң
2024 жылғы 16 маусымда күшіне енген «Кейбір заңнамалық актілерге әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» жаңа заңның маңыздылығы жоғары. Енгізілген өзгерістер әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық үшін жазаны қатаңдатуға бағытталған. Атап айтқанда, кәмелетке толмаған баланы зорлағаны үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру, ал өзін-өзі өлтіруге және қорлауға итермелегендерге қылмыстық жауапкершілік қарастырылған.
Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы жаңа заң
Азаматтар арасында заңға бағыну мінез-құлқын қалыптастыруға бағытталған қылмыстың ерте алдын алу жүйесін құруға арналған «Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы» жаңа бірыңғай заңды талқылау және әзірлеу маңызды оқиғалардың бірі болды. Заң жобасында алдын алу шараларына жататын тұлғалар тізбесіне өзгерістер енгізу, сондай-ақ құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге белсенді қатысқан азаматтарды марапаттау көзделген. Заң кәмелетке толмағандар арасындағы алдын-алу шараларын, соның ішінде ерекше назар аударуды қажет ететін мектептердегі балаларға міндетті педагогикалық қолдау көрсетуді де реттейді.
2024 жылы ішкі істер органдары қоғамдық орындарда құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету бойынша күшейтілген жұмысты жалғастыруда. Күн сайын құқықтық тәртіпті қорғауға 14 мың полиция және Ұлттық ұланның әскери қызметшілері шығады. Жыл басынан бері 8 рет өткізілген «Құқықтық тәртіп» операциясы шеңберінде қылмыстық құқық бұзушылықтар саны 6%-ға, оның ішінде көшелердегі қылмыс – 7%-ға төмендегені тіркелді. Елімізде тіркелген 12 млн әкімшілік құқық бұзушылық бойынша 91 мың адам жауапқа тартылды.
Жол қауіпсіздігі
Жол қауіпсіздігін арттыру мақсатында ІІМ жолдардағы жазатайым оқиғаларды азайту жұмыстарын жалғастыруда. Тиімді әдістердің бірі – жол қозғалысы ережелерін бұзуды автоматты түрде тіркеу камераларын пайдалану. Бүгінде елімізде осындай 25 мыңнан астам камера жұмыс істейді, олар жолдардағы барлық құқық бұзушылықтың 69%-ын тіркеген. Жүргізушілерді даярлаудың сапасын арттыру үшін өзін-өзі дайындау алынып тасталды, енді оқыту тек сертификатталған автомектептер арқылы жүргізіледі.
Мобилді жүйелер көмегімен осы жылдың 11 айында жолдарда 1,02 млн-нан астам жылдамдық режимін бұзу фактілері тіркелді. Жол көлік оқиғалары санын азайту мақсатында кейбір өңірлерде «жасырын» патрульдер белсенді түрде қолданылады, бұл жолдарда үнемі полицияның болуы әсерін тудырады. Мұндай шаралар қазірдің өзінде бірнеше облыста жол апатынан қаза тапқандар санының азаюына әкелді.
Жүргізушілер даярлауды жетілдіру және жол қозғалысы ережелерін бұзумен күрес
Жол қауіпсіздігі – мемлекеттің басым бағыттарының бірі. 2024 жылы жол-көлік оқиғалары жағдайын жақсарту бойынша жұмыстар жалғасты. ІІМ жол қозғалысы ережелерінің сақталуын бақылау үшін заманауи технологияларды, оның ішінде жол қозғалысы ережелерін бұзушылықтарды тіркейтін автоматты камераларды белсенді түрде қолданады. Бүгінгі таңда елімізде осындай 25 мыңнан астам камера бар. Мұндай камераларды қолдану жолдардағы барлық бұзушылықтардың 69%-ын анықтауға мүмкіндік берді.
Сондай-ақ «Қауіпсіз жол», «Автобус» және «Автокөлік» сияқты түрлі профилактикалық іс-шаралар өткізілуде. Бұл жол апатын азайтуға және жол қозғалысы қауіпсіздігін арттыруға бағытталған.
Қазақстанда жүргізушілерді даярлау сапасын арттыру мақсатында елеулі өзгерістер енгізілді. Өзін-өзі дайындау және онлайн оқыту алынып тасталды, бұл үдерісті бақылауды арттыруға мүмкіндік береді. Барлық автомектептер мен курсанттар енді ІІшкі істер министрлігінің бірыңғай ақпараттық жүйесінде тіркеледі, бұл жалған куәлік жасау мүмкіндігін болдырмайды.
Оқу курстарын аяқтау туралы куәліктер мен медициналық қорытындыларды электронды форматқа көшіру жұмыстары да белсенді түрде жалғасуда, енді оны Денсаулық сақтау министрлігі электронды форматта береді.
Қазақстан жолдарындағы қауіпсіздікті арттыру үшін аумақтық ПД теңгерімінде ЖҚЕ бұзушылықтарын тіркеуге арналған мобильді бағдарламалық-аппараттық кешендермен жабдықталған 268 патрульдік автомобиль бар. 2024 жылы 10 айда бұл кешендер жылдамдық режимінің 872 мыңнан астам бұзылуын тіркеді.
Астана (4 автокөлік), Ақтөбе (11), Атырау (6), Қарағанды (2), Қостанай (3), Солтүстік Қазақстан (1), Жетісу (1), Ұлытау (1) және Түркістан (1) облыстарында «жасырын» патрульдер белсенді қолданылуда. «Жасырын» патрульдерді қолдану нәтижесінде 43,3 мың бұзушылық тіркелді. Бұл шаралар аталған өңірлерде жол-көлік оқиғаларынан қаза тапқандар санын едәуір азайтуға мүмкіндік берді.
Жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша заңнамаға өзгерістер енгізу
2023 жылы қазан айында ӘҚБтК мен жол қозғалысы туралы заңнамаға өзгерістер енгізетін заңдарға қол қойылды. Аталған өзгерістер екі кезеңде күшіне енеді: негізгі бөлігі 2023 жылғы 4 желтоқсаннан бастап, ал мопедтерге қатысты толықтырулар 2025 жылғы 4 сәуірден бастап қолданылады.
Жаңа ережелерде екі камера арасындағы жол учаскесінде орташа жылдамдықты асыру үшін жауапкершілік қарастырылған. Мұндай учаскеде жылдамдықты 60 км/сағ-тан артық асырып өткен жағдайда, 5-тен 40 айлық есептік көрсеткішке дейін (18 460-тан 147 680 теңгеге дейін) айыппұл салынады. Сондай-ақ жүргізуші куәлігінсіз мас күйінде көлік басқарған немесе медициналық куәландырудан бас тартқан жүргізушілерге жүргізуші куәлігін алу үшін емтихан тапсыруға тыйым салу мерзімі 7 жылға дейін ұзартылды.
Мопедтер үшін міндетті түрде тіркеу және «А1» санатындағы жүргізуші куәлігін алу талабы енгізілді. Сонымен қатар электромобильдерде белгісі болмағаны үшін айыппұлдар қарастырылған және осындай көліктерге арналған зарядтау станцияларын құру талаптары енгізілді.
Төтенше жағдайлар жүйесін жаңғырту
2024 жылы Қазақстанның ТЖ жүйесінде маңызды реформалар жүргізілді. ТЖМ басқарудың жаңа тактикасын және жаңартылған ұйымдастырушылық құрылымды енгізді.
Өңірлік бөлімшелер саны 87-ден 28-ге дейін қысқартылып, негізгі қызметтердің жұмысын күшейтуге мүмкіндік берді. Цифрландыру бойынша вице-министр лауазымы енгізіліп, сонымен қатар Республикалық жедел штаб жаңғыртылды.
Өртпен күреске ерекше назар аударылуда. 2024 жылы 324 табиғи өрт тіркелді, бұл 2023 жылмен салыстырғанда (868 өрт) 2,6 есе аз. Қарағанды, Ақмола және Қостанай облыстарындағы ормандарда өртті ерте анықтау жүйесін енгізу ормандағы өрт аумағын айтарлықтай азайтуға ықпал етті.
Инфрақұрылымды дамыту және құтқарушылардың жұмыс жағдайын жақсарту
Құтқарушылардың жұмыс жағдайын жақсарту мақсатында техника мен жабдықтарды жаңарту жұмыстары жалғасуда. Қостанай облысында құтқарушылардың қызметтік киімдерін жақсарту бойынша пилоттық жоба іске қосылып, оң нәтиже көрсетті. Азаматтық қорғаныстың жаңа әскери бөлімдерін құру, оның ішінде тез құрастырылатын конструкциялардан өрт сөндіру деполарын салу бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бірінші жоба 2024 жылы Астанада 3,5 ай ішінде іске асырылды.
Сондай-ақ Қазақстанның батыс аймағында ТЖ жедел әрекет етуді қамтамасыз ету үшін «Теңіз жасағы» атты жасақ құру маңызды қадам болды. Алматы, Орал, Өскемен және Қостанай қалаларында құтқару батальондары қайта орналастырылды, бұл жедел қамтуды кеңейтіп, күштер мен құралдарды тасымалдауға кететін шығындарды қысқартуға мүмкіндік берді.
ТЖМ жедел әрекет ету қызметі
2024 жылдан бастап Қазақстан төтенше жағдайларға әрекет ету жүйесін жетілдіруді жалғастыруда. Биыл «112» Бірыңғай кезекші-диспетчерлік қызметінің пультіне халықтан 4,7 миллионнан астам қоңырау түсті. ТЖМ күштерімен 14 мыңнан астам адам құтқарылды, 66,5 мың адам эвакуацияланды, 8 мың зардап шеккен адамға медициналық-психологиялық көмек көрсетілді. Сонымен қатар 83,3 мыңнан астам шұғыл шақыртуларға шықты, оның 10 мыңы өрт оқиғасы және 19 мыңға жуығы апаттық-құтқару жұмыстары.
Іздеу-құтқару жұмыстарына, оның ішінде әуе кемелерін қолдануға ерекше назар аударылды. 2024 жылы «Қазавиақұтқару» АҚ әуе кемелері 2,5 мыңнан астам тапсырыс орындады, оның 395-і санитарлық авиация және 356 науқас тасымалданды.
Төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жүйесін жетілдіру
ТЖМ жұмысындағы маңызды бағыттардың бірі – төтенше жағдайлардың алдын алу жүйесін дамыту. 2024 жылы су айдындарындағы жағдайды анықтау және бақылау мақсатында геоақпараттық жүйелер мен ұшқышсыз ұшу аппараттарын қолдана отырып, мониторинг жүйесін жаңғырту жұмыстары жалғастырылды. Сонымен қатар ТЖМ мен ІІМ ведомстволық желілерін біріктіретін республикалық жедел цифрлық радиобайланыс жүйесі енгізілді. Бұл төтенше жағдайларға жедел және тиімді әрекет ету үшін үйлесімділік деңгейін айтарлықтай арттырды.
Өндірістегі бұзушылықтарды, апаттарды, оқиғаларды және жазатайым жағдайларды азайту мақсатында елде 2030 жылға дейінгі қауіпсіз еңбек тұжырымдамасы бекітілді.
Елдегі сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында 2028 жылға дейін сейсмология саласын дамыту бойынша кешенді жоспар бекітілді.
Елдің 14 өңірінде су тасқыны кезеңінде 120 мың адам, оның ішінде 354 мүмкіндігі шектеулі адам және 45 мыңнан астам бала құтқарылып, эвакуацияланды. 2024 жылы Қазақстанда ТЖ саны 2023 жылмен салыстырғанда 1,7%-ға азайды, ал зардап шеккендер саны 10,8%-ға төмендеп, 2023 жылғы 1751 адамнан 2024 жылы 1562 адамға дейін қысқарды.
Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, құқық бұзушылықтардың алдын алу және қауіпсіздікті арттыруға бағытталған кешенді тәсіл айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізуде. Әйелдер мен балаларды қорғауға арналған жүзеге асырылған шаралар қауіпсіз қоғам қалыптастырудың негізін қалады. Мемлекеттік органдардың күш-жігері, инфрақұрылымды жаңғырту, заманауи технологияларды қолдану және заңнаманы жетілдіру Қазақстанның әрбір азаматтың өмірі мен қауіпсіздігін басымдыққа қоятын ел ретіндегі позициясын одан әрі нығайта түсуде.